Verður loðnuvertíð?
- Details
-
Skrifað: 10. Janúar 2020
Nú ætti loðnuvertíð að vera að hefjast og loðnuspenningur í hámarki, en því er ekki að heilsa. Ekki er úr vegi að líta stuttlega yfir sögu loðnuveiðanna og velta fyrir sér þróuninni.
Fyrstu fyrirliggjandi tölurnar um loðnuveiði við landið eru frá árinu 1963. Þá komu þúsund tonn á land. Loðnuveiðarnar fóru hægt af stað en jukust mikið eftir 1973, en þá berast yfir 400 þúsund tonn á land. Síðan fór aflinn upp undir milljón tonn árið 1979. Almennt mátti treysta á loðnuveiði þegar þarna var komið sögu en þó voru undantekningar frá því eins og á árinu 1982 þegar lítil loðna var veidd og á árinu 1991 þegar veiðin var ekki nema liðlega 250 þúsund tonn. Stærsta loðnuárið var hins vegar árið 1997 en þá komu 1,3 milljón tonn á land.
Síðustu ár hefur veiðin verið mun minni en áður. Árið 2009 fór veiðin niður í 14 þúsund tonn og frá þeim tíma má segja að loðnuvertíðir hafi verið svipur hjá sjón.
Nú er eðlilegt að spurt sé hverju er um að kenna? Hvers vegna skilar loðnan sér ekki eins og hún gerði áður? Er stærri þorskstofn að taka meira til sín? Hvaða áhrif hefur fjölgun hvala á stofninn? Er hlýnun sjávar að valda breytingum á göngumynstri loðnunnar?
Við upptöku á nýrri aflareglu á árinu 2015 lá fyrir að stórauka þurfti rannsóknir á loðnustofninum til að tryggja skynsamlega nýtingu hans til framtíðar. Loðnan hefur orðið verðmætari og verðmætari með aukinni áherslu á vinnslu hennar til manneldis og áhrif hennar í hagkerfinu hafa aukist. Loðnuhrogn seljast dýru verði og eins fryst hrygna ásamt því að verð á mjöli og lýsi hefur hækkað mikið. Samstarf útgerða og Hafrannsóknastofnunar við loðnurannsóknir undanfarinna ára hefur verið farsælt og hafa útgerðirnar samræmt búnað í skipum sínum við búnað hafrannsóknaskipanna þannig að þau megi nýta við rannsóknir og mælingar á stofninum.
Þrátt fyrir að hin nýja aflaregla kalli á auknar rannsóknir virðast menn ekki hafa gert ráð fyrir þeim kostnaðarauka sem auknar rannsóknir fela í sér. Nú er mikilvægt að menn setjist niður, fari yfir stöðu mála og geri áætlanir um loðnurannsóknir á komandi tímum. Það gengur ekki þegar komið er að loðnuvertíð að allt sé í óvissu varðandi það hver eigi að kosta rannsóknir á einhverjum dýrmætasta nytjastofni þjóðarinnar.
Hinn 7. janúar sl. náðist samkomulag um að Hafrannsóknastofnun greiði helming kostnaðar við loðnuleit og mælingar veiðiskipa. Munu útgerðirnar leggja til tvö skip sem munu leita með rannsóknaskipi Hafrannsóknastofnunar. Gert er ráð fyrir að leit hefjist eftir helgi og munu þá Hákon EA og Bjarni Ólafsson AK taka þátt í henni.
Á meðfylgjandi mynd má glögglega sjá þróun loðnuveiðanna við landið
og hve þær hafa verið sveiflukenndar. Eins má sjá meðalveiði
hvers áratugar og þá sést glögglega hve loðnuveiðin síðasta ártug
hefur verið döpur miðað við hina fyrri. Mikið hefur verið gert á
síðari árum til að auka hagkvæmni veiða og vinnslu. Sem dæmi má
nefna að árið 2003 voru veiðiskipin 39 talsins en nú eru þau 17 og
árið 2003 voru loðnuverksmiðjur 19 talsins en nú einungis 10. Þá hefur
manneldisvinnsla aukist mikið og geta stærstu vinnslurnar fryst um 900 tonn á sólarhring.
Polar Amaroq við loðnuleit í brælu út af Vestfjörðum. Óveðursbakki framundan. Ljósm. Geir ZoëgaFréttir að afloknum loðnuleitarleiðangrinum á dögunum hafa ekki gefið tilefni til bjartsýni hvað loðnuvertíð varðar. Eitt þeirra skipa sem tóku þátt í leiðangrinum var grænlenska skipið Polar Amaroq og skipstjóri þar um borð var Geir Zoëga. Heimasíðan sló á þráðinn til Geirs og spurði hvort hann teldi að líkur væru á loðnuvertíð. „Staðreyndin er sú að það er loðna víða og ég er alltaf fullur bjartsýni. Það er loðna á 170 sjómílna belti en hún er ekki þétt og því erfitt að mæla hana. Ég hef tröllatrú á að það verði loðnuvertíð. Veður truflaði verulega loðnuleitina og það sem meira var að við lentum inn í ísspöng 10 mílur norður af Hala og fengum gat á stefnisperuna á bátnum. Ísinn sást illa í radar en þetta voru smájakar sem lágu í yfirborðinu. Við keyrðum á einhverja jaka og vorum síðan heilan klukkutíma að koma okkur út úr ísspönginni. Þegar við vorum komnir inn á Ísafjörð uppgötvuðum við að það hefði komið gat á stefnisperu bátsins vegna áreksturs við ísjaka. Þetta var ekki alvarlegt vegna þess að gatið opnaði einungis leið fyrir sjó inn í sjótank í stefni skipsins. Nú er verið að loka gatinu þannig að þetta verður allt í góðu lagi. Við erum tilbúnir að taka þátt í öðrum loðnuleitarleiðangri ef á þarf að halda en fyrirhugað er að fara í slíkan leiðangur snemma í febrúar. Ég hef tröllatrú á að niðurstaða hans verði jákvæðari. Að mínu mati ætti að gefa út einhvern smákvóta til þess að öll loðnuskip haldi til veiða og leiti. Íslensku loðnuskipin eru einungis 17 í dag og gott væri að fá þau öll út til að skima eftir loðnunni. Þetta er annað en fyrir 30 árum þegar loðnuskipin skiptu mörgum tugum,“ segir Geir Zoëga. 
Polar Amaroq í ís 10 mílur norður af Hala. Ljósm. Geir ZoëgaÍ tengslum við þetta er rétt að rifja upp að í ársbyrjun 2017 ríkti mikil svartsýni um loðnuveiðar. Lagt var til að heildaraflamark á vertíðinni yrði einungis 57 þúsund tonn og hófu norsk skip veiðar við landið á meðan íslensk skip voru bundin vegna verkfalls. Þegar norsku skipin komu á miðin fundu þau mikla loðnu sem virtist koma fræðimönnum í opna skjöldu. Efnt var til nýs leitarleiðangurs í byrjun febrúar og í kjölfar hans var kvótinn fimmfaldaður. Staðreyndin er sú að loðnan getur komið mönnum á óvart rétt eins og síldin hefur margsinnis gert. Gunnþór B. Ingvason, framkvæmdastjóri Síldarvinnslunnar, segir að full ástæða sé til að rifja upp reynsluna frá 2017 í þessum efnum og halda í þá trú að það verði loðnuvertíð. „Ég er fullur bjartsýni, það þýðir ekkert annað,“ segir hann.
